Przypomnijmy sobie proces powstawania obrazu rentgenowskiego. Promieniowanie X, przechodząc przez ciało pacjenta, ulega osłabieniu zgodnie z prawem osłabienia promieniowania rentgenowskiego. Osłabienie to zależy od gęstości i grubości tkanek. Umieszczony za pacjentem detektor obrazu w formie kasety analogowej z ekranem wzmacniającym, cyfrowej kasety z folią fosforową bądź bezpośredniego cyfrowego detektora rejestruje zmiany w natężeniu promieniowania w formie radiogramu.
W zależności od trybu pracy aparatu RTG parametrami obrazowania są:
- wysokie napięcie [kV],
- obciążenie prądowo-czasowe [mAs] (technika dwupunktowa), lub
- wysokie napięcie [kV],
- natężenie prądu [mA],
- czas ekspozycji [s] (technika trzypunktowa).
Omówmy krótko ich znaczenie:
napięcie lampy rentgenowskiej – różnica potencjałów przyłożonych do anody i katody lampy rentgenowskiej. Zwykle napięcie lampy rentgenowskiej jest wyrażone przez wartość szczytową w kilowoltach (kV) [2]. Im wyższa wartość napięcia, tym krótsza fala promieniowania, wyższa energia i przenikliwość, a co za tym idzie wyższe „zaczernienie” obrazu;
natężenie prądu – prąd elektryczny wiązki elektronów padających na tarczę lampy rentgenowskiej. Zwykle prąd lampy rentgenowskiej jest wyrażony wartością średnią w miliamperach (mA) [2]. Prąd katody determinuje jej temperaturę, im wyższa temperatura, tym większa ilość emitowanych elektronów, a co z tym związane – większa ilość kwantów promieniowania;
czas ekspozycji – czas trwania napromieniania, zdefiniowany zależnie od określonej metody, zwykle czas, w którym moc wielkości promieniowania przekracza określony poziom [2]. Im dłuższy czas ekspozycji, tym większa dawka, a więc i „zaczernienie” obrazu.
Użytkownicy stosują często tzw. tabele naświetleń. Są to zbiory parametrów naświetleń, wskazujące odpowiednie ich wartości w zależności od obrazowanego zwierzęcia (np. koń, pies, kot itd.). Pamiętajmy jednak, aby tabele te traktować nie jako wykładnię, a jedynie jako swoisty punkt odniesienia do wyznaczenia własnych, optymalnych wartości. Wartości te zależą między innymi od:
- wydajności lampy rentgenowskiej,
- wartości zastosowanej filtracji całkowitej,
- rodzaju i czułości stosowanej akwizycji (analogowa/cyfrowa).
Należy także wspomnieć o podstawowych parametrach obrazu rentgenowskiego. Ocena jakości zdjęcia rentgenowskiego wymaga znajomości pojęć, takich jak:
rozdzielczość obrazu – właściwość polegająca na możliwym rozróżnianiu drobnych szczegółów obrazu [1]. Wyrażana jest jako ilość białych i czarnych par linii na jeden milimetr (pl/mm);
kontrast obrazu – różnica w gęstości optycznej między sąsiednimi obszarami [1];
ostrość obrazu – zdolność systemu do uwidocznienia na zdjęciu bardzo subtelnych szczegółów [1] (wyraźnego zarysowania granic).
Ostateczna jakość uzyskanego radiogramu jest wypadkową składowych aparatu i rejestratora obrazu oraz parametrów ekspozycji dobranych przez osobę wykonującą zdjęcie.
Podsumowując, do podstawowych czynników mających wpływ na jakość zdjęcia RTG należą:
dobór warunków ekspozycji (napięcie lampy rentgenowskiej, natężenie prądu, czas ekspozycji);
wielkość ogniska lampy rentgenowskiej – im mniejsze ognisko, tym większa zdolność rozdzielcza. Ważnym zjawiskiem związanym z wielkością ogniska jest efekt półcienia. Duże ognisko przy małej odległości od obrazowanego obiektu powoduje powstanie dużej nieostrości obrazu (szerokiego półcienia). Efekt ten minimalizuje oddalenie ogniska od obiektu;
wartość i rodzaj zastosowanej filtracji całkowitej – dodatkowa filtracja powoduje wyeliminowanie „miękkiej” części promieniowania, która nie ma wartości diagnostycznej, a powoduje między innymi zwiększenie dawki otrzymywanej przez powierzchniowe tkanki ciała. Stosowanie techniki twardej (100-150 kV) prowadzi nawet do kilkukrotnego obniżenia wartości mAs, co skutkuje obniżeniem dawki otrzymanej przez pacjenta, zwiększa ono jednak ilość promieniowania rozproszonego, co może spowodować obniżenie kontrastu zdjęcia;
stosowanie kratki przeciwrozproszeniowej – kratka zmniejsza ilość promieniowania rozproszonego docierającego do rejestratora obrazu, a niemającego wartości diagnostycznej;
odległość ognisko lampy – badany obiekt – rejestrator obrazu – nieodpowiedni dobór odległości oraz wielkości ogniska powoduje powstanie tzw. nieostrości. Efekt ten minimalizuje wybór małego ogniska i możliwie bliskie umiejscowienie badanego obiektu w stosunku do rejestratora obrazu.
LEKSYKON RTG:
Gęstość optyczna – liczbowa miara zaczernienia radiogramu.
Wartość piksela – dyskretna wartość skali szarości przypisana do piksela.
Obraz radiologiczny – informacja uzyskana przy użyciu promieniowania jonizującego przedstawiona w postaci obrazu przydatnego w diagnostyce medycznej [2].
PIŚMIENNICTWO:
Mammografia. Podręcznik zachowania standardów jakości. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001.
PN-IEC 60788 Radiologia Medyczna. Terminologia. Warszawa 2004.